Đồng bào các dân tộc Dao, H’Mông, Tày, Gáy, Xã Phó… rất hiếu khách. Tuy nhiên, các dân tộc này có một số điều kiêng kỵ. Du khách du lịch Sơn La hoặc một số tỉnh miền Tây Bắc, đến thăm các gia đình ở bản làng cần ý tứ, tìm hiểu vài phong tục, tập quán trong đời sống của đồng bào để ứng xử giao tiếp được thuận lợi và tốt đẹp.
1. Khi vào bản làng
a. Dấu hiệu không được vào Bản làng
Mỗi năm đồng bào các dân tộc có lễ cúng xua đuổi tà ma và cúng thần thôn bản, thường được tổ chức vào tháng 2 hoặc tháng 6 hay tháng 7 âm lịch. Vào dịp này bản làng có dấu hiệu kiêng kỵ đặt vào chỗ dễ thấy để ngăn cấm người lạ đặt chân vào. Những dấu hiệu là:
- Nếu đến bản người Hà Nhì, thấy một cánh cổng chào dựng tạm, phía trên buộc dao, kiếm gỗ, đầu cánh gà, bạn đừng nên vào bởi đó là lúc họ đang tổ chức lễ cúng xua đuổi tà ma.
Hình 1: Không gian Bản Làng Dân tộc Tây Bắc - Bắc Bộ
- Với người dân tộc Tày, Thái, Giáy, Lào, Xá Phó,… cũng phải chú ý những điều tương tự. Vào ngày cúng tế, họ thường buộc chùm lá xanh ở trên cột cao hoặc đan phên mắt cáo, buộc vào đó những xương hàm lợn, trâu bò để người lạ biết mà tránh.
b. Nếu vào dịp Bản không tiếp khách, bạn sẽ bị phạt
Vào lúc này, người trong bản không ai đi làm lụng gì cả. Nếu có người lạ vô tình đội nón, đeo gùi hoặc ba lô, che ô dù hay gồng, gánh… đi vào thì người đó sẽ bị bắt, bị phạt bằng cách nộp đủ số lễ vật để làm lại lễ cúng cho thôn bản. Trong trường hợp có việc cấp bách cần vào thôn bản ngay thì người khách lạ phải bỏ gồng gánh, ba lô, mũ nón… Tất cả những thứ ấy phải xách tay. Như thế mới có thể được giảm miễn phạt.
c. Những trang phục không nên mặc khi vào Bản Làng Dân Tộc Tây Bắc - Bắc Bộ
Khi thăm bản làng các dân tộc ở vùng núi phía Bắc, bạn không nên mặc loại lanh trắng chưa nhuộm. Người dân tộc cho đó là màu sắc của tang lễ và đem đến điều không may mắn.
2. Khi Vào Thăm Nhà
a. Những lưu ý cấm khách vào gia đình của người Đồng Bào Tây Bắc - Bắc Bộ
Cần quan sát cẩn thận mỗi khi đến một nhà nào. Nếu thấy ở trước cửa nhà, tại đầu cầu thang có cắm hoặc treo một cành lá xanh, một cành gai hay có cắm một tấm phên đan hình mắt cáo… thì đó là dấu hiệu kiêng kỵ và cấm người lạ mặt vào nhà.
b. Những lưu ý khi sinh hoạt trong gia đình của các Bản Làng Tây Bắc - Bắc Bộ
– Mỗi nhà có một vị trí quan trọng nhất. Vách nhà ở gian giữa hoặc góc đầu nhà sàn là nơi thờ tổ tiên. Việc trang trí nơi thờ, mỗi dân tộc có khác nhau nhưng cùng chung quan niệm là chỗ thiêng liêng nhất, cần phải được kính trọng. Khách tới nhà không được tự tiện đặt bất kỳ món gì của mình vào nơi đó và cũng không được phép sờ tay đụng tới các vật thờ cúng.
– Khi ngồi khách không được quay lưng vào nơi thờ.
– Bếp lửa là nơi vừa nấu nướng, vừa tiếp khách và cũng là chỗ thiêng liêng thờ thần lửa, vua bếp. Có nhiều kiêng kỵ liên quan tới chỗ này. Khách ngồi cạnh bếp lửa để sưởi ấm không được đặt chân lên hoặc làm xê dịch hòn đá kê làm kiềng. Theo quan niệm của một số dân tộc, các hòn đá này là nơi trú ngụ của thần lửa.
- Khi đun nấu, người Tày, người Giáy… luôn chú ý đặt quai chảo, nồi lên bếp theo chiều dọc của nàh, không theo chiều ngang… Người Dao.
– Người Dao, H’Mông khi đưa củi vào bếp, không đưa ngọn vào trước, vì sợ con gái trong nhà sau này sẽ sinh ngược.
– Khi ngồi gần bếp, du khách nhớ đừng quay lưng lại và không giẫm chân vào bếp.
– Trong ngôi nhà, cửa và cây cột chính cũng là vị trí thiêng liêng dành thờ thần cửa và cột cái. không nên ngồi dựa vào cửa hay treo mũ nón và tựa lưng vào cột cái.
– Người Tày, Thái kiêng không đem lá xanh và cảnh cây xanh, rau xanh vào cửa chính.
– Không nên huýt sáo ở trong nhà vì đồng bào dân tộc tin đó là tín hiệụ gọi giông bão và tà ma.
3. Những lưu ý trong Giao Tiếp Bản Làng Đồng Tây Bắc - Bắc Bộ
Hình 6: Những cảnh đẹp từ miền núi Tây Bắc - Bắc Bộ luôn làm cho chúng ta khó quên
a. Chào hỏi nhau:
khi đi đường hoặc đến nhà người dân tộc, khách nên chào hỏi bằng thái độ thân thiện và chân thành. Nụ cười cởi mở, thân ái sẽ làm tan biến mọi mặc cảm do bất đồng ngôn ngữ. Khi chia tay nhau, có thể bắt tay với nụ cười nở trên môi, khỏi cần phải nói lời tạm biệt hay hẹn tái ngộ.
– Với người Dao, H’Mông, không nên xoa đầu trẻ vì họ quan niệm đầu là nơi trú ngụ của hồn người, nếu người lạ sờ lên đầu trẻ hồn sẽ hoảng sợ bỏ trốn, và trẻ sẽ bị ốm đau.
b. Lúc ăn uống:
Người dân tộc có quan niệm khác nhau về vị trí ngồi. Khách cần lưu ý và cẩn thận không ngồi vào những chỗ cần tránh:
– Với người Dao và Giáy, dãy ghế phía gần bàn thờ dành riêng cho người cao tuổi nhất và khách quý nhất.
– Với người H’Mông, khi cha mẹ mất, vị trí đầu bàn và gần bàn thờ luôn được bỏ trống, với ý nghĩa là nơi đó dành cho hồn cha mẹ ngồi.
– Với người Tày, Mường, Thái, tại chỗ giáp với cửa sổ, gia chủ có đặt 2 chén nhỏ là có ý dành cho tổ tiên về tiếp khách. Khách không nên ngồi vào vị trí này.
– Trước khi ăn uống, khách nên chờ đợi gia chủ thực hiện những lễ nghi mời tổ tiên, chúc tụng những điều tốt lành.
– Khách tránh rót rượu trước, không gắp thức ăn trước gia chủ.
– Khi ăn xong, tuyệt đối không úp chén bát xuống mâm.
c. Lúc ngủ:
Mỗi ngôi nhà của đồng bào dân tộc ở Lào Cai đều có chỗ ngủ dành riêng cho khách. phải theo sự bố trí của gia chủ. Không nằm để chân về phía bàn thờ.
Ở một số vùng, người Dao, H’Mông, Thái, Kháng, La Ha Kiêng không giăng màn màu trắng trong nhà.